Giáng Sinh của những "sứ giả" hồi sinh tượng cổ

TGPSG -- Tiếng chuông nhà thờ đổ nhịp đều đặn trước giờ lễ chiều, phảng phất trong không gian một mùi sơn mới lẫn với hương nhang trầm ngoài sân nhà thờ. Giữa những tất bật của mọi người vào thời điểm cuối ngày và cuối năm, một cuộc "hồi sinh" lặng lẽ đang diễn ra trên những giàn giáo cao trong sân nhà thờ. Ở đó, có những chàng trai trẻ không chỉ cầm cọ để tô điểm, mà đang chuyện trò với lịch sử qua từng vết nứt của thời gian.

Lời tự sự từ những "start-up mộng mơ"

Giáng Sinh về, người ta thường nghĩ đến những bộ quần áo đẹp, những buổi tiệc tùng hay ánh đèn màu rực rỡ. Nhưng tại sân nhà thờ vào những ngày này, có những thanh niên tuổi đời còn rất trẻ, quần áo bụi bặm dính đầy vệt sơn, đã chọn cho mình cách đón mừng Chúa Giáng Sinh thật khác biệt.

Các bạn trẻ này là một nhóm khởi nghiệp. Thay vì chọn những văn phòng máy lạnh hay những dự án công nghệ hào nhoáng, các em lang thang qua các sân nhà thờ với một khát khao: Phục chế những pho tượng Công giáo cổ đã bị thời gian làm phai nhạt. Khi bị bắt gặp đi lang thang trong sân nhà thờ Cầu Kho, được Cha phó Gioan Baotixita hỏi đến, các em không ngần ngại bày tỏ tâm huyết muốn dùng bàn tay và đầu óc thẩm mỹ của mình để trả lại vẻ đẹp nguyên bản cho những tác phẩm nghệ thuật thánh.

Cảm động trước nhiệt huyết của những người trẻ, cha chánh xứ Phêrô Lê Văn Chính và cha phó Gioan Baotixita Trần Phước Lộc đã đồng ý để nhóm bắt đầu hành trình của mình. Phép thử đầu tiên chính là pho tượng Thánh cả Giuse và tượng Thánh Tâm Chúa Kitô đặt tại sân nhà thờ.

Mồ hôi trên giàn giáo và những nét cọ "biết nói"

Suốt hơn chục ngày ròng rã, hình ảnh các chàng trai miệt mài leo lên leo xuống trên hệ thống giàn giáo thép đã trở nên quen thuộc với giáo dân. Dưới cái nắng hanh và tiết trời se lạnh của những ngày cuối năm, các em phơi mình làm việc không ngơi nghỉ.

Phục chế tượng không đơn thuần là sơn lại cho mới, nhất là những pho tượng cổ! Đó là một quá trình đòi hỏi sự cần mẫn và đôi bàn tay cực kỳ khéo léo. Mỗi lớp sơn cũ bong tróc phải được xử lý tỉ mỉ, mỗi vết nứt phải được trám vá bằng sự thấu hiểu về chất liệu. Nhìn cái cách các bạn trẻ chăm chú vào từng khóe mắt, bờ môi của tượng, người ta cảm nhận được đó không chỉ là công việc mưu sinh, mà là một công việc nghệ thuật đầy tràn sự tận hiến.

Tượng Thánh Cả Giuse và tượng Thánh Tâm Chúa Giêsu sau khi qua tay nhóm bạn trẻ đã trở nên rạng rỡ, thần sắc uy nghiêm nhưng vẫn đầy lòng nhân hậu. Những bức tượng không chỉ "đẹp" mà còn thực sự "có hồn" – được đánh thức bởi sự chân thành, nhiệt huyết và khéo tay của tuổi trẻ.

Cuộc "giám định" trên dàn giáo cao lộng gió

Sự nỗ lực và tay nghề của các bạn trẻ đã tạo nên một niềm tin lớn lao. Chính vì vậy, cha chánh xứ và cha phó đã quyết định giao cho các em một nhiệm vụ hệ trọng: Tu bổ lại pho tượng bổn mạng của giáo xứ - tượng Đức Mẹ Hồn Xác Lên Trời (Assumpta).

Trải qua rất nhiều năm được đặt cố định trên ban công trước tiền sảnh nhà thờ, tượng Đức Mẹ đã phai dần theo thời gian. Những lớp sơn phủ trước đây, đã làm khuất lấp những chi tiết nguyên bản của pho tượng. Và cũng rất may mắn, chính các lớp sơn phủ này đã bảo vệ nguyên vẹn các họa tiết nguyên bản của pho tượng cổ. Các em đã giúp đại diện Ban Mục vụ Truyền thông giáo xứ leo lên dàn giáo, chui qua một lỗ thông gió bước ra ban-công cao, nơi đặt tượng Đức Mẹ mà nhiều năm hiếm có ai chạm đến, để xác định xuất xứ, nguồn gốc và đánh giá hiện trạng.

Cùng với sự khích lệ của quý cha, các em đã giúp hé mở một sự thật ngỡ ngàng và quý giá. Pho tượng còn nguyên dấu khắc chìm của của xưởng sản xuất – “Mᵉ Raffl. Paris” trên một mặt bệ tượng, xác định xưởng chế tác là Maison Raffl có địa chỉ tại Paris – một trong những nhà sản xuất tượng Công giáo lớn của Pháp, giai đoạn giữa thế kỷ 19 – đầu thế kỷ 20. Nhiều pho tượng của Raffl được đưa vào nhà thờ lớn ở Paris, ở các nhà thờ Lyon, Québec, Montréal và các giáo xứ tại Philippines, Nhật, Trung Quốc và Đông Dương.

Ở cuối một mặt bệ tượng Đức Mẹ xuất hiện rõ ràng dãy số “1883” được sơn bằng mực đen, cùng với dòng chữ “ECLESIA CAU KHO”. Nét số đồng đều, chiều cao và khoảng cách giữa các chữ số thống nhất, phù hợp với kiểu khuôn chữ (pochoir) dùng trong đánh dấu kiện hàng vận tải đường biển cuối thế kỷ 19, từ Pháp qua Đông Dương.

Sau khi tẩy rửa lớp sơn của những lần quét lên trước đây, khuôn mặt Đức Mẹ và các họa tiết nguyên thủy ban đầu của pho tượng được lộ diện. So sánh với Catalogue Raffl giai đoạn 1875-1885 được số hoá trên Gallica (Thư viện Quốc gia Pháp) chủ yếu là các số khoảng cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20: Catalogue N°50, N°51, N°54, N°57… với nhan đề Maison Raffl hay La Statue religieuse – Maison Raffl; bên trong có nhiều mẫu Đức Mẹ, Thánh Giuse, Thánh Tâm, thiên thần, cho thấy kiểu dáng tượng, khuôn mặt, nếp áo, mây và thiên thần quỳ, quy cách và chất liệu, hoàn toàn tương thích với các mẫu Assomption của Raffl được minh hoạ trong các nghiên cứu và catalogue đầu thế kỷ 20.

Cách trang trí hoa văn áo choàng brocart, màu ultramarine – carmine – old gold cũng trùng khớp khi nghiên cứu trang minh hoạ “specimens des décors de la Maison Raffl” trích trong Le Paradis en boutique. Chỉ có xưởng tượng Pháp thuộc trường phái Saint-Sulpice–Paris mới dùng phong cách này.

Ngoài ra, con dấu năm 1883 của hãng vận chuyển, phù hợp với giai đoạn dưới thời Đức Giám Mục Isidore Colombert, linh mục Phêrô Nguyễn Đức Nhi làm chánh xứ, nhà thờ Cầu Kho được kiến thiết lại và khánh thành vào tháng 10 năm 1881. Cũng thời điểm này, nhà thờ được đổi tên từ nguyện đường Tân Hòa thành nhà thờ - giáo xứ Cầu Kho.

Trên dàn giáo cao, giữa không trung lộng gió, được tận mắt soi chiếu từng chi tiết chạm trổ, tận tay chạm vào pho tượng đã nhuốm màu thế kỷ, được tự tay cầm máy để chụp lại, cảm giác thật hạnh phúc đến lạ lùng! Việc đối chiếu, so sánh giữa thực tế và các tài liệu gốc lưu trữ bên Pháp để xác nhận nguồn gốc chính xác của pho tượng là một việc làm cần thiết. Sự cẩn trọng, khoa học của thế hệ đi trước hòa quyện với sức sống của thế hệ đi sau, tạo nên một sự tiếp nối di sản tuyệt đẹp ngay dưới chân Đức Mẹ.

Ý nghĩa của sự hồi sinh

Trong khi bên trong nhà thờ, mọi người đang tất bật với việc chuẩn bị hang đá, diễn tập cho đêm Vọng Giáng Sinh, thì bên ngoài, nhóm bạn trẻ vẫn lặng lẽ với công việc của mình. Không khí Giáng Sinh ùa về nhà thờ không chỉ bằng tiếng nhạc Noel du dương vang vọng, mà còn bằng mùi sơn mới đang dần hoàn thiện trên dung nhan Đức Mẹ.

Sự hiện diện của những bạn trẻ chịu thương chịu khó và vất vả – cho thấy rằng, các bạn trẻ khởi nghiệp không nhất thiết phải là cái gì đó quá xa vời, mà có thể bắt nguồn từ chính việc gìn giữ những giá trị truyền thống và đức tin của cha ông để lại. Rất khiêm tốn đến mức rụt rè, các em tự giới thiệu tên của mình: Lê Văn Mạnh và em trai tên Trường, quê ở Ninh Bình, Trần Xuân Bình quê ở miền Tây, các em đều có kinh nghiệm làm tượng từ 5 – 10 năm.

Giáng Sinh này, khi chiêm bái pho tượng cổ bổn mạng của giáo xứ Cầu Kho, được phục hồi theo nguyên bản, chúng ta không chỉ thấy một tác phẩm nghệ thuật tuyệt mỹ, mà còn thấy ở đó bóng dáng của sự nỗ lực dấn thân, lòng khiêm nhường của các bạn trẻ, cũng như sự quan tâm gìn giữ di sản của quý linh mục và những giáo dân có tấm lòng.

Đêm Cực Thánh đang đến gần. Dưới ánh đèn lung linh ngoài sân nhà thờ, nhìn lên những bức tượng cổ của nhà thờ được phục hồi, chúng ta như thấy các Ngài đang mỉm cười yêu thương. Bởi lẽ, phép màu của Giáng Sinh đôi khi không nằm ở những món quà đắt tiền, mà nằm trong đôi bàn tay biết nâng niu những giá trị cũ, và trong những trái tim trẻ tuổi biết thắp sáng lại những di sản đã ngủ yên.